SELÂHADDÎN EYYÛBÎ’Yİ LİDERLİĞE GÖTÜREN MOTİVASYON:

2. LİDER KAVRAMI VE ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN SELÂHADDÎN EYYÛBÎ

Bu başlık altında liderlik kavramı ve özelliklerinden bahsedilerektir. Selâhaddîn Eyyubî’nin Batı Kültüründe geliştirilen liderlik teorilerinden birisine sığmayıp nevi şahsına münhasır / kendine özgü bir lider oluşu ortaya konacaktır.

2.1. Liderlik Kavramı, Çeşitleri ve Liderin Özellikleri

Liderliğe ilişkin çok sayıda yapılan çalışmalarda, çok az sayıda birbirleri ile mutabık kalabilmişlerdir. Fazla ayrıntıya girmeden kısaca liderliği, “insanların ortak hedeflerini gerçekleştirebilmeleri için onlara yol gösterme, motive etme, vizyon sağlama gibi becerilerle hedefe ulaşmalarında öncül olmak” şeklinde tanımlaya biliriz[1]. Sosyologlara göre liderlik, kişisel otoritenin sosyal grupları etkilemek amacıyla kullanılmasıdır. Lider kişisel otoritesini, diğer kişiler aracılığıyla çeşitli amaçları gerçekleştirmek için kullanır[2].

Eğer liderlik olmazsa örgütler sadece bir insan ve makine yığını olurlar. Liderlik grup başarısı için son derece önemli ve gerekli olan bir faktördür. Bu nedenle konuya duyulan ilgi ve önem giderek artmaktadır. Liderlik yeteneğinin anlaşılması için önceleri pek çok araştırma yapılmıştır. Bazı bilim adamları liderlerin el yazılarının incelenmesiyle, bazıları kafatası biçimlerinin incelenmesiyle liderlik yeteneğinin anlaşılacağını iddia etmişlerdir. Ama araştırmaların hiçbiri liderlik yeteneğinin anlaşılması için pek fazla bilgi vermemiştir. Günümüze kadar yapılan araştırmalarda elde edilen bilgiler, belirli sayıdaki teorilerden bir takım sonuçlar çıkarma imkânı sağlamaktadır[3]. Bunları liderlik kuramları başlığı altında sınıflandırmak mümkündür: 1- Özellikler Kuramı ve Özellikler Kuramına Göre Liderlik Nitelikleri, 2- Davranışsal Liderlik Kuramları, 3- Modern Liderlik Kuramları, 4- Liderliğe Yeni Yaklaşımlar.

Liderlik kuramlarına göre liderlerin özelliklerini belirlemeye çalışmak kendisi ayrıca bir araştırma konusu olabilecek kadar geniştir. Biz burada genel olarak kabul görmüş bazı liderlik özelliklerine sadece değinmekle yetineceğiz. Kişisel otorite, ileriyi görüş, çeşitli karakter özellikleri, kesinlik, cesaret, doğruluk, zekâ gibi kişisel vasıflar liderliğin varlığını sağlar. Ancak liderlerin kişilikleri birbirinin aynı değildir. Bu nedenle liderler ne kendilerini izleyenlerden tam farklıdırlar ve ne de liderlik vasıfları aynıdır. İyi bir liderin niteliklerini belirlemek için birçok çalışmalar yapılmıştır. Bir lider asildir, cesurdur, güvenilir, temiz ve müşfiktir. Çekingen, sosyal yönü olmayan veya içe dönük olan bir kimse genellikle lider olamaz… Liderlik açılım gerektirir. Bir liderin başarısı, kendi grubunun görüş açısı bakımından, üyelerin bireysel amaçlarına veya ihtiyaçlarının sağlamak için grubu peşinde sürükleme yeteneğine bağlıdır[4].

2.2. Selâhaddîn Eyyûbî’nin Liderlik Özellikleri

Moral, manevi kuvvet ve motivasyon liderlik ve başarının en önemli etkenlerindendir. Hangi liderlik türü olursa olsun liderliğin psikolojik prensipleri vardır. Selâhaddîn Eyyûbî’nin kişilik ve karakter özelliklerini liderlik bağlamında ele alıp değerlendiren bir çalışma yapılmıştır[5]. Bu çalışmanın sonucuna göre Selâhaddîn Eyyûbî gibi büyük liderlerin tek bir liderlik kalıbı içine sığıştırılmaya çalışılması son derece indirgemeci bir yaklaşım olacaktır. Mevcut olan geleneksel ve modern liderlik kuramlarının ortaya koymuş olduğu yaklaşımların pek çoğunun bu şekilde dünya liderlerinde bir arada olduğu görülmektedir. Selâhaddîn Eyyûbî’nin din kişiliği de göz önüne alındığında kendisine Hz. Peygamberi rehber edindiği, hüküm sürdüğü topraklarda aldığı kararlarda ve uyguladığı icraatlarında İslam hukukunu esas aldığı görülmektedir. Dolayısıyla Selâhaddîn Eyyûbî ‘yi kendisine Kur’an ve Sünnet’i rehber edinen, Hz. Peygamberi örnek alan, geleneksel ve modern liderlik kuramlarının öne sürdüğü liderlik özelliklerinin pek çoğunu kendisinde barındıran fakat bunların da ötesimde İslam ümmetinin içinden çıkan bir dünya lideri olduğunu söyleyebiliriz.

Haçlılara karşı mücadelesiyle tanınan bir İslam kahramanı ve Eyyûbi Hanedanının kurucusu olan Selahaddin Eyyûbî 532 (1138) yılında Tıkrit’te doğdu. Fatımi hilafetini yıkarak bölgedeki ideolojik parçalanmaya son verdi. Selahaddin, bir yandan devleti dağılmaktan kurtarmak, Ortadoğu’da İslam birliğini sağlamak için uğraşırken bir yandan da Haçlılarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. 583 (1187) yılında Hıttin denilen yerde Haçlılarla yaptığı meydan savaşında büyük bir zafer kazandı. Miraç mucizesinin yıldönümü olan 27 Receb 583 (1187) Cuma günü Kudüs’ü fethetti. Kudüs’ü geri alması İslâm dünyasının en ünlü kahramanları arasında yer almasını sağladı. Hicaz bölgesine, özellikle Mekke ve Medine’ye önem veren Selâhaddin “Hâdimü’l-Haremeyn” unvanını kullanan ilk hükümdar olmuştur. Mehmed Âkif Ersoy’un “Şark’ın en sevgili sultanı” olarak tavsif ettiği Selahaddin, dindar, merhametli, cömert, güler yüzlü, vakur, sağlam iradeli, mert ve heybetli bir kişiydi. Verdiği sözü ne pahasına olursa olsun tutar, affetmeyi severdi. 589’da (1193) Dımaşk’ta vefat etti[6].

Tarihçilerin anlattığına göre Selâhaddin zamanını ya ilim ya cihad veya devlet işleriyle geçirirdi. Kur’an’ı ezberlemiş ve iyi bir eğitim görmüştü. Arapça, Türkçe, Farsça ve Kürtçe biliyordu. Amelde Şâfiî, itikadda Eş‘arî idi. Müneccimlere inanmazdı. Bahâeddin İbn Şeddâd tarih bilgisinin kuvvetli, kültürünün geniş olduğunu, meclisinde bulunanların başkasından duymadıkları şeyleri ondan duyduklarını söyler. Selâhaddin verdiği sözü ne pahasına olursa olsun tutar, affetmeyi severdi. İbn Cübeyr onun, “Af konusunda hata etmek haklı olarak cezalandırmaktan daha çok hoşuma gider” dediğini nakleder. Eman verdiği kişileri kesinlikle cezalandırmamış, Haçlılar onun bu yönünü çok takdir etmiştir. Adaleti İbn Şeddâd ve İbn Cübeyr tarafından özellikle vurgulanmıştır. Aşırı derecede cömert olduğu, öldüğünde özel hazinesinden sadece 1 Mısır dinarıyla 36 veya 47 Nâsırî dirhemi çıktığı kaydedilir. İmâdüddin el-İsfahânî, Selâhaddin’in savaşa girdiği zaman kendi atını askerlere verip başkasından at istediğini, herkesin onun atına bindiğini ve onun iyiliğini beklediğini, III. Haçlı Seferi sırasında askerlere 12.000 at dağıttığını söyler. İbn Şeddâd ise herkes hakkında iyi sözler söylenmesini istediğini ve ahde vefa gösterdiğini belirtir[7].

Selâhaddîn-i Eyyûbî, başarılı bir komutan olmasının yanı sıra aynı zamanda mahir bir siyasetçi, mütevazı bir önder ve halkın dertleri ile dertlenen bir lider idi. Komutan ve memurlarıyla bir arkadaş gibi konuşur, herkesin fikrini söylemesine imkân tanırdı.  Kendisiyle birlikte olma imkânı bulan çağdaşı, İmamüddin el Katip onun bu yönünü şu cümlelerle tavsif etmiştir: “Sultan ile oturan bir kimse, onunla oturduğunun farkına varmaz, bir arkadaşıyla oturuyor zannederdi. Anlayışlı, dinine bağlı, temiz, hataları affeder, kusurları görmezlikten gelir ve kızmazdı. Asık suratlı durmaz, daima tebessüm eder vaziyette olurdu. Bir şey isteyeni boş çevirdiği görülmezdi. Herkese çok nazik davranır, kimseye kaba hareketlerde bulunmazdı. Söz verdiği zaman yerine getirirdi[8].

Onun şahsiyeti ile ilgili sözlerini Abdüllatîf el-Bağdadî’nin şu satırlarıyla bitirmek istiyoruz: “Huzuruna çıktığımda gözleri heybet, kalpleri muhabbetle dolduran bir sultan gördüm. Arkadaşları ona benzemeye çalışıyorlar, bir birleriyle iyilikte yarış ediyorlardı. Yanına vardığım ilk gece meclisini âlimlerle dolu buldum. Bu âlimler çeşitli ilim ilim dallarında konuşuyorlardı. İnsanlar onda peygamberlerde gördükleri meziyetlere benzer vasıflar gördüler. İyi-kötü, Müslüman kâfir herkes tarafından sevilirdi”[9].

Selâhaddîn Eyyûbi’yi Liderliğe Götüren Motivasyon -5

Muharrem Kesik tarafından bugünün yöneticilerine ilham olacak şekilde 10 tane liderlik sırrı belirtilerek açıklanmıştır[10]. Biz bunların izahına girmeden aktarmakla yetineceğiz:

-Ya ilim öğren ya cihad et

-Davana inan, hedefe kilitlen

-Biriktirdikçe değil dağıttıkça çoğalırsın

-Tevazu ve saygıya misliyle döner

-Bilgiden Fayda var münakaşadan değil

-Adalet düşmanın da hakkı

-Basit hataları büyütmek seni küçültür

-Gönülleri fethet!

-Hataları affet ihaneti asla!

-Güven ver emniyet bul

[1] Alpaslan Doğan, Liderlik, Örgüt Kültürü ve Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları, (İstanbul: Patriot Yayınları, 2018), 8.aya biliriz. gerçekleştirebilmeleri için onlara yol gösterme, motive etme, vizyon sağlama gibi becerilerle hedef

[2] Nurullah Genç ve Osman Demirdöğen, Yönetim El Kitabı, (Erzurum: Birey Yayıncılık, 1994), 128.

[3] Salih Güney, Liderlik, (Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2012), 363-416; Doğan, Liderlik, Örgüt Kültürü.., 12-55.

[4] Nurullah Genç ve Osman Demirdöğen, Yönetim El Kitabı, 129.

[5] Muammer Cengil, “Bir Liderin Psikolojisi: Selâhaddîn Eyyûbî’nin”, Uluslaraarası Selahaddin Eyyubî Sempozyumu Bildirileri, Siirt Üniversitesi (21-23 Eylül 2016), 1. Cilt, Haz. Necati Sümer-Ahmet Aktaş, (İstanbul: Beyan Yayınları, 2016), 106.

[6] “Kudüs Fatihi: Selahaddin Eyyûbi,” son güncelleme 28 Mart, 2019, https://www.diyanethaber.com.tr/diyanet-takvim/kudus-fatihi-selahaddin-eyybi-h3683.html/.

[7] TDV İslâm Ansiklopedisi. Ramazan Şeşen.  Cilt: 36, (Ankara: TDV Yayınları, 2009), “Selâhaddîn-i Eyyûbî” maddesi,  s.339.

[8] Enver Arpa, “Haçlılara Adaleti Öğreten Müslüman Selahaddin Eyyubî,” Eskiyeni, Kış, Sayı: 4, (2007): 95.

[9] Ramazan Şeşen, Kudüs Fatihi Selâhaddîn Eyyûbî, 3. Baskı, (İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2016), 214.

[10] Bülent Temel, Şarkın En Sevgili Sultanı Selahaddin Eyyubi, (İstanbul: Maviçatı Yayınları, 2017),  234-240.