Harran Ören Yeri Kazı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Önal, “Yunan ve Roma döneminde insanlar tuvaletlerde yan yana otururken, o dönemlerde Harran’da İslami esaslara göre yapılan umumi tuvaletlerde ise mahremiyete özen gösterilerek¸ tuvaletler arasında ince perdeler ile ayrı havuz ve musluk bulunuyordu. O dönemki gelenek, günümüze kadar geldi” dedi.

Harran Ören Yeri’nde kazı çalışmalarını 2014 yılından beri yürüten Harran Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ve Harran Ören Yeri Kazı Başkanı Prof. Dr. Önal, İslami geleneğe göre Anadolu’nun ilk hamam ve umumi tuvalet geleneğinin günümüze Harran’dan geldiğini söyledi. 1270’li yıllarda Moğollar tarafından Harran’ın yakılıp yıkıldığını anlatan Prof. Dr. Mehmet Önal, buradaki kalıntıları gün yüzüne çıkartmak için 100 kişilik bir ekiple kazıların devam ettiğini ifade ederek şunları söyledi:

“Harran’ın tarihsel öneminin bilinciyle arkeolojik kazılarımızı sürdürüyoruz. Emeviler Dönemi’nde Harran Ulu Cami yapıldı. Harran Ulu Cami’nin yanı başında şadırvanlı avluyu bulduk. Kazılarımızda ortaya çıkardığımız her eser, Orta Çağ dönemine ait Anadolu’da ilk olma özelliğindedir. Burada yeni bulduğumuz 32 tuvalet Anadolu’daki ilk örneklerdir. O dönemde İslam sanatı 8’inci yüzyılda oluşmamış, ancak Roma’dan hamam mimarisini almıştır. Geçen zaman zarfında kendi İslam ahlakına, prensibine uygun olarak hamamın bölümleri de değiştirmiştir. Havuzlu yıkanma yerlerine bölmeler açıp kurna koymuşlar.

O dönemlerde Anadolu’nun ilk umumi tuvalet ve lavaboları yapılan kazı çalışmalarıyla ortaya çıktı. Şadırvanlı bir avlu ve 32 tuvaleti var. Bu tuvaletlerin aralarına ince perdeler çekildiğini görüyoruz. O dönem tuvalete giden kişiler, birbirini görmüyor. Yunan ve Roma da insanlar ‘Latrinalar’ kullanılırken, yan yana oturarak, birbirlerini görerek tuvalet ihtiyacını gideriyordu. Harran’da o dönem İslam ahlak ve prensiplerine uygun olarak bu hela ve lavaboların planında değişiklik yapmıştır. Aralarına perde duvarları yapmış o dönemki uygulama daha sonra bütün dünyada uygulanmaya başlanmıştır. Yine o dönemlerde sabun koymak için bu tuvaletlerin yanına küçük havuzlar yapmışlar. Yani Harran’da temizliğe çok önem veriliyordu. Yine bu şadırvanlı avlunun hemen yanında 2 metre yüksekliğinde 1,5 metre genişliğinde kanalizasyona rastladık. Bu da Harran’da temizliğe ne kadar önem verildiğini gösteriyor.”