Dindarlık, kişinin Allah ile nitelikli ilişkisidir. Bir dindarlık tezahürü olan “iyilik”, kişinin kendisi ile ve toplumla ilişkilerini “doğru” biçimde düzenlemesini öngörür. Kişinin dindarlığındaki sadâkati yaptığı iyiliklerin niteliğine ve kıvâmına bağlıdır. İyilikleri küçük görmemek ve ecrini muhakkak Allah’dan beklemek gerekir. Hadis edebiyatımızın kitâbü’l- birr bölümleri güzel dindarlık örnekleriyle doludur.  Samimi dindarlığı anlamak isteyen “kitâbü’l- birr” hadislerini okumalıdır.

“Birr”, sözlükte “sadâkat” ve “itâat” demektir¹. Sadâkat ve itâat kulluk ve dindarlık alametidir. Gerçek dindarlık yüzünü doğu veya batı istikametine yöneltmek gibi şekille ilgili hususları yerine getirmiş olmakla gerçekleşmez². Doğruluk iyiliğe, iyilik de cennete götürür³. Asıl dindarlık hayatın içinde, tüm zorlukların içinde dürüstlüğünü ve samimiyetini muhafaza edebilmededir. el- Birr kelimesi saf ve samimi dindarlık anlamındadır.

Dindarlık gayretiyle kişinin tâkatini zorlaması da uygun görülmemiştir. Nitekim Hz. Peygamber, “yolculukta oruç tutmak iyilik(el- birr) değildir”⁴ buyurmuştur. İyilik ahlâkla, insanlara olan muâmelemizle de ilgilidir. Çünkü Hz. Peygamber “iyilik güzel ahlâktır” ⁵ buyurmuştur.  İyilikte ilke, hiçbir güzel ve doğru davranışı küçük görmemektir. Hz. Peygamber, iyiliği küçümsememeyi de “iyilikten” saymıştır. Bir koyun paçası bile olsa komşunun verdiğini küçük görmemek gerekir⁶. Güleryüzlü olmayı küçük görmemek gerekir⁷. Saf ve samimi dindarlık biçimleri hadis edebiyatının kitâbü’l- birr bölümlerinde yer tutmuştur.

İYİLİK GÜZEL AHLAKTIR

Konulu hadis edebiyatında yer alan “kitabü’l- birr” bölümleri iyiliği, ihsânı ve ikrâmı hem nazarî hem de amelî yönleriyle ortaya koymuştur. İyilik(el-birr) dindarlığın samimiyete dayanan bir tezahüründen başka bir şey değildir. Musanniflerin bu bölümü isimlendirme biçimleri, muhtevâyı da yansıtmıştır. Mesela Sahîh-i Müslim’de “kitâbü’l- birri ve’s- sıleti ve’l- âdâb” olarak geçer. Bu başlıkla verilen mesaj şudur: İçinde akrabalarımızın da bulunduğu toplumla ilişkilerimizi koparmamak, toplumla olan ilişkilerimizde  “âdâb” gibi yazısız ve sözsüz, içten gelen kurallara uymak da dindarlık tezahürüdür. Bu bölümde 166 hadis yer almıştır. İmam Tirmizî (ö. 279/ 892), Sünen’inde “Kitâbül- birri ve’s- sıle” başlığını tercih etmiştir. Sünen-i Tirmizî’nin bu bölümünde 138 hadis bulunmaktadır. İbn Hıbbân ise “kitâbü’l- birri ve’l- ihsân” başlığını tercih etmiştir. Bölümde 336 hadis bulunmaktadır. İbn Hıbbân (ö. 354/ 465)’ın bu isimlendirme tercihine göre Allah ile ilişkilerde ibâdetin kalitesini yükseltip sevabını artırmanın yanısıra toplumda işlenen güzel iş ve eylemleri de dindarlığın bir cüz’ü saymak gerekir. Affetme, yumuşak davranma, sır saklamak, komşuluk, sohbet âdâbı gibi içtimâî yanı bulunan hadisleri serd eden İbn Hıbbân, farklı bir yönden de konuya ışık tutmuştur. Allah yolunda cihâddan sonra en üstün ameli, kimseye zarar vermeden Allah’ın hakkını ve kulların hakkını ödeyerek uzlete girmek olarak görmüştür⁸.  İnsanların karakterleri ve iç dünyaları birbirinden farklı olduğu için dindarlaşmada mesafe alma biçimleri de birbirinden farklı olmaktadır. Mizaç olarak sosyal yanı ağır basan kimse içtimâî faaliyetlerle dindarlığında mesafe alır. İçe dönüklüğü fazla olan da uzleti ihtiyâr ederek yol alır. Önemli olan dindarlaşma sürecinde yol almaktır.

Şimdi “kitâbü’l- birr” bölümlerinde yer alan bazı dindarlık biçimlerinden bahs edelim.

40 İYİLİK

İslam’da iyilik sadece mükâfat elde etmek için yapılmaz. İyilik projelerimiz hayatımıza da bir çeki düzen verir. Davranış kalıplarımız hayatımıza anlam katacak bir çerçeveye oturur. Hz. Peygamber’e iyilik sorulduğunda “iyilik güzel ahlâktır, kötülük, kalbini tırmalayan ve insanların duymasını istemediğin şeydir” buyurmuştur⁹. O halde iyilik, Hâlıkımız ve O’nun mahlukatıyla, insanla, hayvanla, nebâtâtla ve cemâdâtla uyum içinde yaşamak, fıtrattan kopmamaktır.

SİNGAPUR’DA İSLAMİYET VE RİSALE-İ NUR HİZMETLERİ…

Bir hadiste, kırk iyilikten bahsedilmiştir, muhtaç bir âileye keçi bağışlamak insanı cennete sevk edecek üstün amel sayılmıştır¹⁰. Bu hadisin ravilerinden Hassan b. Atıyye (ö. 130) şunu söylemiştir:“Selamı almak, aksırana duâ etmek ve yoldaki eziyeti gidermek gibi güzel amelleri saydık ta on beşe bile ulaşamadık”. Hadis şârihleri içinde 40 iyiliği kendilerine göre saymaya çalışanlar olmuştur. Şu sıralama buna örnek olarak gösterilebilir:

Yemek yedirmek, su içirmek, selama başlamak, bir sanatı öğretmek, ayakkabısının bağı olmayana vermek, güleryüz göstermek, bir şehire yeni geleni alıştırmak, din kardeşinin gam ve kederini gidermek, muhtaçlara yardım etmek, Müslümanın ayıplarını örtmek, mecliste otururken gelenlere yer açmak, Müslümanları sevindirmek, mazluma yardım etmek, zalimin zulmüne engel olmak, iyi bir işe yol göstermek, küslerin arasını bulmak, bir şey isteyene vermeye gücü olmasa bile güzel sözle karşılık vermek, yanında gıybeti edilen kişiyi savunmak, ağaç dikmek, iyi işlere aracılık etmek, erkeklerin kendi aralarında, hanımların kendi aralarında tokalaşması,  Allah için Müslüman kardeşini sevmek, Allah için ziyaretleşmek, Allah için harcama yapmak, Allah için meclis kurup oturmak, Allah için buğz etmek, samimi olmak, merhamet etmek, iyiliği emredip kötülükten sakındırmak, alışverişten anlamayan kimse için pazarlık esnasında yardımcı olmak, güzel söz konuşmak bunlar arasında sayılmıştır¹¹.

Hz. Peygamber’in 40 iyiliği bilerek zikretmediği ve sayıldığı takdirde dahil olmayan iyilikleri küçük görmeye karşı tedbir aldığını söyleyen de olmuştur¹². İyilik Allah’a giden bir yol aramaktır¹³. Allah’ın hoşuna gidecek olan şey, bu arayışın bizzat kendisidir. Bize düşen görev çalışmak, çevremize ihsân ve ikrâm kıvamını donatmaktır. “40 iyilik” zamanın değişmesine göre de değişebilir. Modern zamanlarda hangi iyiliklere daha çok ihtiyaç olduğunu bilmek gerekir. İyilik ve ihsânın bütün renk ve zevkleriyle yaşandığı yer ailedir. Âile içinde yapılan iyilikler modern zamanlarda daha çok ehemmiyet kazanmıştır.