İslam din dersi mevcut durumda İsviçre’de üç kantonda sunuluyor. Ülkede İslam din dersiyle ilgili merak edilenler.

26 kantondan oluşan İsviçre’de hâlihazırda yalnızca üç kantonda devlet okullarında İslam din dersi mevcut. İsviçre’nin Luzern, Thurgau ve Zürih kantonlarında toplam beş okulda İslam din dersi sunuluyor. 2002 sonbaharından bu yana Luzern Kantonu’nda Kriens ve Ebikon bölgelerindeki Amlehn ve Wydenhof okullarında mevcut olan İslam din dersine yaklaşık 85 öğrenci katılıyor. Thurgau kantonunda ise Kreuzlingen bölgesinde bulunan Seetal ve Wehrli okullarında 2010 yılından beri verilen derse 89 öğrenci, Zürih’te 2002 yılından beri bir okulda mevcut olan derse yaklaşık 40 Müslüman öğrenci katılıyor.

St. Gallen kantonunda 2000 yılından bu yana üç okulda yürürlükte olan İslam din dersi 2017 yaz tatilinden sonra kaldırıldı. Aargau kantonunda ise bir okulda verilen İslam din dersi 2014 yılında sona erdi.

OKUL TARAFINDAN SUNULAN BİR DERS DEĞİL

İsviçre’de sunulan İslam din dersi için bütün kantonlarda geçerli olan bütüncül, tek bir uygulama yok. Önceden belirlenmiş bir müfredat olmadığı için ders için Almanya’da oluşturulmuş çeşitli ders materyallerinden faydalanılıyor. İsviçre’de Almanya’daki İslam din dersi uygulamasından farklı olarak, yeterli bilgiye sahip olan Müslüman öğretmenler tarafından daha çok fahri olarak sunulan bir ders söz konusu.

İsviçre’deki İslam din derslerinin organizasyonunda okullara düşen görev sadece müsait bir sınıfı ücretsiz kullanıma sunmak. Geri kalan sorumluluğu yerel Müslüman cemaat, öğretmenler veya özel kuruluş üstlenmek zorunda. Bunlar ders içeriğini ve organizesini, pedagojik ve didaktik anlayışı, öğretmenlerin eğitimini ve maaşını kapsıyor. Öğretmenler ise müsait zamanlarına göre sabit bir ders saati belirleyip dersin organizesini üstleniyor.

İslam din derslerinden yerel okul idareleri (Alm. “örtliche Schulgemeinde”) sorumlu. Bunun haricinde Müslüman cemaat nezdinde ise İslam din dersleri için farklı kurumsallaşma denemeleri var. Thurgau’da İslam din dersi sorumluluğunu üstlenen Kreuzlingen İslam Dersi Derneği (VIUK) kurulmuş durumda. Luzern’de Luzern İslam Cemaati (Alm. “islamische Gemeinde Luzern”) maddi yönden derse destek çıkıyor. Zürih’te ise İslam din dersinin sorumluluğu tamamen öğretmen tarafından üstlenilmiş durumda. Zürih’te ders veren Esther Fouzi Perspektif’e yaptığı değerlendirmede, “İslam din dersi okul tarafından sunulan bir ders değil. Zürih’te doğrudan kendi inisiyatifimle sunduğum bir ders.” açıklamasında bulunuyor.

Luzern’de okul başı bir olmak üzere, iki öğretmen 1. ve 6. sınıf öğrencilerine ders verirken; Thurgau’da sadece bir öğretmen mevcut ve iki okulda 4. ve 6. sınıf öğrencilerine ders veriyor. Zürih’te bir okulda ise 2. ve 9. sınıf Müslüman öğrencilere bir öğretmen ders veriyor. Okul saati dışında verilen İslam din dersine katılan öğrenciye katılımla ilgili bir belge veriliyor.

Okulda İslam din dersinin olduğu bir nevi kulaktan kulağa duyuluyor. Yeni gelen öğrenciler ve velileri bu şekilde okuldaki İslam din dersinden haberdar oluyorlar. Fouzi’nin iletişim bilgilerinin de yer aldığı kendine özel bir web sitesi var. Luzern’de ise İslam Din Dersi öğretmenleri tarafından okul yönetimine özel olarak Müslüman öğrencilere dağıtılması için mektup gönderiliyor. Çocuğunun derse katılmasını isteyen ailelerin, okulda İslam din dersi verildiğini bildiren mektuptaki müracaat formunu doldurup mektubu okula geri vermesi gerekiyor.

“TEACHİNG İN RELİGİON” – “DİNÎ EĞİTİM”

İsviçre’de İslam din dersi öğretmeni olmak için resmî bir şart olmasa da, Almanca diline hâkim olmak, İslami ve pedagojik alanda eğitim görmüş olmak, “angajman göstermek” ve en önemlisi Müslüman olmak gibi şartlar söz konusu. Fouzi ve Thurgau’da öğretmenlik yapan Rehan Neziri, okullarda verdikleri dersleri “din eğitimi” (İng. “teaching about religion”) şeklinde değil, “dinî eğitim” (İng. “teaching in religion”) şeklinde vermeye çalıştıklarını belirtiyor. İslam din dersi vermek isteyen öğretmenlerin yeterli bilgiye sahip olması gerekse de öğretmenlerin gerekli bilgiye sahip olup olmadıkları belirli kişiler tarafından sistematik bir şekilde denetlenmiyor. Örneğin Neziri, “Dinlerin Yuvarlak Masası” (Alm. “Runder Tisch der Religionen”) isimli bir oluşum tarafından uygun olarak görülmüş. Zürih’te ise öğretmen tamamen kendi inisiyatifiyle ders veriyor ve kimse tarafından seçilmiş değil.

Neziri, İslam din dersi öğretmenlerinin, çeşitli kurumların üyelerinden oluşan bu proje grubunun içerisinde seçildiğini anlatıyor: “İlahiyat okuduğum ve pedagoji dersleri gördüğüm için ben uygun kişi olarak seçildim.” Fouzi ise bu konuyla ilgili herhangi bir otorite sahibinin ve bir yapının olmadığını ve bu yüzden aslında herkesin İslam din dersi verebileceğini belirtiyor.

Luzern’in Ebikon bölgesinde ders veren Summaya Sabadia ve Neziri, ders içeriği konusunda Almanya’da mevcut kaynaklardan faydalansa da Fouzi, özellikle Kur’ân-ı Kerîm’i kaynak olarak kullandığını ve ders materyallerini kendisi hazırladığını bildiriyor.

FİNANSAL DESTEK DÜŞÜK

Öğretmenlere verilen düşük maaş kısmen Müslüman cemaat tarafından karşılansa da bir kısmı derse katılan öğrencilerin velileri tarafından karşılanıyor. Thurgau’da finansal destek Kreuzlingen bölgesinde bulunan Arnavut ve Türk camisinden ve öğrencilerin velilerinden geliyor. Ayrıca VIUK çerçevesinde proje grubu, kamu kuruluşları, ticari şirketler ve özel sponsorluklar üzerinden katkı sağlanıyor.

Zürih’te ders ve malzeme masrafları İslam din dersine katılan öğrencilerin velileri tarafından aylık verilen bir aidat ile karşılanıyor.

Sabadia, Luzern İslam Cemaati tarafından finansal destek gördüklerini, ancak bu yardımın daha çok öğretim materyallerini karşılamak için olduğunu belirtiyor: “İlk başlarda hiç maaş ödenmiyordu. Zaman geçtikçe bunun gerekli olduğu anlaşıldı ve çok az bir miktar maaş aldık. Bir zaman sonra bu finansal destek kesildi, bu yüzden velilerden gelen ufak bir aidata bağlıyız.” İslam din derslerini daha çok okulda faaliyete geçirmek istediklerini belirten Sabadia, “İslam din dersini yaymak için finansal desteğe ihtiyacımız var.” açıklamalarında bulunuyor.

“MÜFREDAT 21” İLE ZORUNLU “ETİK, DİNLER VE TOPLUM DERSİ”

St. Gallen kantonunda 2017 yaz tatilinden itibaren üç okulda sunulan İslam din dersi yeni öğretim programı “Müfredat 21”in (Alm. “Lehrplan 21”) yürürlüğe girmesiyle askıya alındı.

“Müfredat 21” ile Almanca dil konuşulan 21 kantonda “Etik, Dinler ve Toplum” dersi zorunlu ders yapıldı, din dersleri ise eğitim programından tamamen kaldırıldı. Öğrencilere “Etik, Dinler ve Toplum” dersi kapsamında iki seçenek kaldı: Dersin sınıf öğretmeninden veya Kilise tarafından tayin edilen kişiden verilmesi. Müslüman öğrencilerin tamamı sınıf öğretmenini seçerken, Perspektif’e konuşan okul müdürünün verdiği orana göre diğer öğrencilerin yaklaşık 3’te biri Kilise’den tayin edilen kişiden bu dersi görmeyi seçiyor. Bu uygulamada Protestan ve Katolik ayrımı yapılmaksızın örneğin Protestan öğrenci Katolik öğretmenden ders alabiliyor. Luzern ve Thurgau’yı da kapsayan uygulama, bu kantonlarda İslam din dersi okul saati dışında görüldüğü için dersi etkilemedi. Ancak St. Gallen’de okul saatlerinde görüldüğü için İslam din dersi kaldırılmak zorunda kaldı.

ST. GALLEN KANTONUNDA UYGULAMA

St. Gallen Kantonu’nda 2000 yılından beri yıllarca pilot proje olarak İslam din dersi verilmişti. Burada üç okulda yaklaşık 85 öğrenciye yıllarca ders vermiş olan Bekim Alimi, “tam zamanlı imam” olduğu için okul saati dışında zaman bulamadığından dersi sürdüremediğini söylüyor. Luzern ve Thurgau’dan ayırt edilmesi gereken husus, St. Gallen kantonunda görülen İslam din dersinin öğretim planına entegre edilmiş olmasıydı. Kantonda Hristiyan öğrenciler kendi din derslerini gördükleri sırada, Müslüman öğrenciler de İslam Din Dersi alıyorlardı.

SİNGAPUR’DA İSLAMİYET VE RİSALE-İ NUR HİZMETLERİ…

İmamlık yaptığı Wil bölgesindeki Arnavut caminin finansal durumunun iyi olmadığını belirten Alimi, derse katılan öğrencilerin velilerinden aidat almadığını, bununla birlikte öğretmenlik için yine İslami cemaat tarafından seçildiğini söylüyor. Özel eğitim materyalleri kullanmadığını bildiren Alimi, hedef odaklı, zaman ve çevreye uygun şekilde kendi materyallerini oluşturduğunu söylüyor: “Hristiyan öğrencilere din dersi veren öğretmenlerle birlikte çalışmalarımız oldu. Kanton olarak hedefler belirleniyordu ve aynı zaman içerisinde aynı konular işleniyordu. Mesela ilk çeyrek yılda hem Hristiyan din dersinde, hem bizim dersimizde ‘Allah, Peygamberler ve Sosyal konular’ eşzamanlı kendi dinî çerçevelerinde işleniyordu.”

AARGAU KANTONUNDA UYGULAMA

2003-2014 yılları arası iki yıl arayla (2005-2007) Aargau kantonunda 2. ve 6. sınıflara verilen İslam Din Dersine yaklaşık 24 öğrenci katılıyordu. Öğretmenlik yapan Yeliz Kaya’nın* 2014’te Amerika’ya taşınmasıyla İslam din dersi de sona erdi. Kaya İsviçre’ye dönmüş olsa da, İslam din dersini sadece camilerde veriyor. Okulda verdiği dersleri anlatan Kaya şöyle söylüyor: “Derslerle bağlantı kurmaya çalışıyordum. Örneğin biyoloji dersinde konu bulutlar ise, ben de ‘Allah bulutlar hakkında ne buyuruyor?’ konusuna değiniyordum.” Velilerden yalnızca ders malzemeleri için aidat aldığını belirten Kaya, dersleri fahri olarak verdiğini söylüyor.

Özel İslam Okulu’nda okuyan ve farklı özel hocalardan ders gören Kaya, Viyana’da İlahiyat okumuş ve Köln’de Dinlerarası Pedagoji ve Didaktik (IPD) eğitimi almış.

“İslam din dersi vermek için kendim müracaat ettim. Camilerde dolaşarak nasıl ders yaptığımı ve örnekleri gösterdim.” açıklamasında bulunan öğretmen, daha sonra okul müdüründen Müslüman öğrenci listesini talep etmiş ve öğrencilere bilgi ve müracaat formu içeren mektup göndermiş. Kaya, “Her iki yılda bir okulda bilgilendirme akşamı yaptığım için, caminin dışındaki veliler de İslam din dersi verildiğini öğreniyorlardı.” diye konuşuyor.

Yeterli donanıma sahip olup olmadığı kimse tarafından denetlenmemiş. Kaya, “Hiç eğitimi olmayan biri bile müdürle anlaşabilirse İslam din dersi verebilir. Değerlendirme kriterleri yok. Benden referans istediler, Zürih ve Aargau’daki Çatı Kuruluşlar hakkımda referans verdi.” ifadelerinde bulunuyor.
Kaya, din dersi içeriğini kendisi hazırlamış ve kaynak olarak Kur’ân’ı Kerîm’i kullanmış. IPD’nin materyallerinden ise pedagojik ve metodik olarak faydalanmış.

DERS İÇERİĞİ BELİRLİ DEĞİL

İslam din dersi sadece Müslüman öğrencilere yönelik olsa da başka dine mensup olan bir kişi merak duyarsa derse katılabiliyor. İslam din dersleri Müslüman öğretmenler tarafından Almanca dilinde veriliyor. İsviçre’de belirlenmiş özel bir müfredat mevcut değil. Luzern’de, Almanya Köln’de bulunan Dinlerarası Pedagoji ve Didaktik Enstitüsü’nde pedagoji ve ilahiyat alanlarındaki uzmanlar tarafından hazırlanan müfredat kullanılıyor. Derste konulan ana hedefler, öğrencilerin İslam’ı öğrenmesi, anlaması ve konuya merak duyması. Sabadia, öğretici oyunlarla öğrencilerin ilgisini çekmeye çalıştıklarını da bildiriyor.

Thurgau’da ise Almanya’nın Bayern eyaletinde uygulanan müfredat kullanılıyor. 5. ve 6. sınıflar için Lamya Kaddor’un da yazarlardan biri olduğu “Saphir” ders kitabı kullanılırken, 4. sınıflarda uygun metin ve materyallerle ders görülüyor. Neziri, İslam din dersinde “öğrencilerin kalplerine değmek istediklerini” söylüyor.

Zürih’te ders veren Fouzi, belirli konularda faydalı olabileceğini düşündüğü bazı İslami kaynakları ve güncel konularla ilgili makaleleri kullanıyor. Fouzi, IPD eğitimi alan öğretmenlerden oluşan İsviçre İslam Dini Pedagoji Kurumu (Alm. “Verein islamischer Religionspadagogik Schweiz”) kapsamında bilgi ve materyal alışverişi yapıldığını ekliyor.

İSLAM DİN DERSİ OLUMLU KARŞILANIYOR

Luzern ve Thurgau kantonunda İslam din dersinin faydalı olduğuna dair raporlar mevcut. Zürih Kültürel Projeler ve Değerlendirmeler Bürosu, Thurgau’da İslam din dersi projesinin entegrasyonu destekleyici etkisini çalışmasıyla ortaya koymuş durumda. Pilot proje olarak başlayan İslam Din Dersi, Thurgau’da 2013 Ağustos’tan beri “normal” din dersi olarak uygulanıyor. Luzern’de uygulanan proje için İsviçre Kalkınma Akademisi ve Kültürlerarası Diyalog Merkezi tarafından değerlendirme raporu hazırlanmış. Rapor aynı şekilde olumlu sonuçlar içeriyor.

PEKİ HRİSTİYAN DİN DERSİ NASIL VERİLİYOR?

Hristiyan din dersleri de eğitim planına entegre edilmiş değil. Ders paneline göre haftada bir ünite görülebilen Hristiyan din derslerinin sorumluluğu tamamen Kiliselere ait. Uygun öğretmen bulması, onların maaşı, öğrencileri ve sınıfları organize etmesi ve ders materyalleri tamamen Kilise Hukuku’na dayanarak Kiliselerde. Kiliselere düzenli olarak vergi ödeniyor ama bunun dışında din dersleri için özel bir yardım yapılmıyor. Okul, müsait bir ders odasını talep üzerine kullanıma sunuyor. Din dersi zaman açısından okul saati çerçevesine uyarsa, ders o saatte de verilebiliyor. Fakat başka dine mensup kişilerin de o saatte herhangi bir ders görmeleri gerekiyor.

İSLAM DİN DERSİNİN ULAŞTIĞI MÜSLÜMAN ÖĞRENCİ SAYISI

İslam Din Dersinin mevcut olduğu kantonların Müslüman sayısı ilginç bir resim de ortaya koyuyor. 14.310 Müslüman’ın yaşadığı Luzern’de yalnızca 85 öğrenci İslam din dersine katılıyor. 13.676 Müslüman’ın yaşadığı Thurgau’da 89, 76.180 Müslüman’ın yaşadığı Zürih’te ise 40 Müslüman öğrenci İslam din dersinde. Bu durum, mevcut sistemde İslam din derslerinin Müslümanlara çok etkili bir şekilde ulaştırılamadığını ortaya koyuyor.

*Öğretmen, İslam din dersinin yaygın olmaması nedeniyle okulun tepki çekmesinden çekindiği için Yeliz Kaya ismini kullanmıştır.

Perspektif