DEVLETİ YIKIMA GÖTÜREN İKİ SEBEB DAHA:

• PARANIN DENGESİZLİĞİ

Devleti ayakta tutan para sisteminde sarsıntılar meydana gelmeye başlamış ve Kanuni zamanına kadar altın veya gümüş olan Osmanlı parası, III. Murad zamanından itibaren mağşûş yani ayarı bozuk para haline gelmiştir. Akçenin değerindeki bu kararsızlık malî alanda olumsuz etkiler yapmaya başlamıştır. Yani asker ve memurların maaşları yetmemeye; satubazarda kullanılan akçe ile re’âyânın alım gücü düşmeye; parasının değeri azalan ve masraflarını karşılayamayan devlet ise, tekâlif-i divâniyye adıyla yeni ve bazan da haksız vergiler koymaya başlamıştır. Hatta 1589 yılında meydana gelen Beylerbeyi Vak’ası’nın bir diğer adı da akçe ihtilâlidir. Artık devlet hazinesi boşalmaya ve gittikçe artan savaş ve maaş masraflarını karşılayamamaya başlamıştır. Devletin geliri arttırmak için aldığı her tedbir, devlet ile re’âyâ arasını soğutmaya sebep olmuştur. Para kıtlığı, her açıdan devletin kurumları üzerinde olumsuz etkiler meydana getirmiştir. Neticede Osmanlı pazarlarında Avrupa yapısı mallar artmaya, fiyatların artışı koşmaya; iltizâm ve benzeri vergi toplama yollarında yolsuzluklar çoğalmaya ve nihâyet sosyal düzen bozulmaya başlamıştır. Devlete olan vergi borcunu ödeyemeyen çiftçiler artınca çiftini terk ederek kaçan çift-bozanlar çoğalmaya başlamış; işsiz ve evsiz kalan levendler, Celâlî isyanlarına sermaye haline gelmenin yanında şehir hayatını mahveder olmuş; boş kalan insanlar şurada burada türeyen umut tâciri Molla Kâbız, Oğlan Şeyh ve benzeri fikri bozukların âleti olarak kullanılmış; boş ve işsiz levendlerin artması, XVIII. yüzyılda isyanları arttırmıştır.

• RÜŞVET VE YOLSUZLUK

Dinî hayattaki zayıflama, Hazinenin ve halkın fakirliğine rağmen israf ve sefâheti celb etmiştir. Sefâhet ve israf da Osmanlı Devleti’ni kemire kemire bitirmiştir.

Lale devrindeki helva sohbetleri, daha sonraki dönemde bir türlü önlenemeyen Kayık safaları, III. Selim zamanındaki Nizâm-ı Cedid adına toplanan paraların ciddi anlamda eğlencelere sarfı; Tanzîmât’ı takip eden günlerde dans, balo ve müziğin her çeşidinin, belli sınırlar içinde Osmanlı toplum hayatına girmesi, Osmanlı Devleti’ni yıkan sebeplerin başında gelmektedir. Helal kazanç sefahete yetmeyince, devlet adamları suiistimal ve rüşvete; kabadayılar soyguna ve masum halk tabakaları da bedduaya başlamışlardır.

Viyana bozgununun ardında israf ve sefâhet bulunduğu gibi, Patrona Halil isyanının arkasında da Lale devrinin keyif ve safaları yatmaktadır.

Kabakçı ve Alemdâr Vak’aları’nın sebebi Nizâm-ı Cedidçilerin şer’-i şerifin dışına çıkmaları olduğu gibi, Şerif Hüseyin’in başını çektiği Arap İsyanının ve Esad Toptanî’nin başını çektiği Arnavud isyanının sebebi de İttihâdçıların gayr-ı meşru dairedeki hayatlarıdır.

• RÜŞVET VE İLTİMAS

Osmanlı Devleti’ni yıkan sebeplerden biri de, devlet görevlerinin ehil olmayanlara, rüşvet ve iltimas ile verilmesi hadisesidir.
Ehliyetsiz kişilerin hatır-gönül hesabıyla devlet hizmetlerinde istihdâmı, Osmanlı Devleti’ni çökerten en önemli sebepler arasında yer almıştır.

SİNGAPUR’DA İSLAMİYET VE RİSALE-İ NUR HİZMETLERİ…

Bu içler acısı yıkılışı, gayr-i müslim ve Hollandalı bir hukukçunun dilinden dinlemek, insan için daha acı oluyor (1897’de söylüyor):

“İslâmiyet, Osmanlı Devleti’nde şimdiye kadar uygulandığı gibi, şimdi de tatbik olunsaydı, bu memleket 20. asrın başından beri düçâr olduğu felâketlere düşmezdi. Adalet yok, kadılar rüşvetçi, müftüler câhil oldular. Bu hâl ve hareket, sarayında oturan Padişah’ı da rahatsız etti. Memurların irtikâb ve sû-i istimalleri ve her yerde meydana gelen karışıklıklar, Osmanlı Devleti’nin yıkılışını ve Hilâl-i Muhammedî’nin batışını gösteriyordu. Bunun için Tanzîmât’a sarıldılar. Bu kötülüklerin kaynağını, biz Avrupalılar’ın telkini ile dinleri zannetmeye başladılar. Oysa ki, kabahat din-i Muhammedî’de değil, devletin ehil olmayan ellere düşmesindedir. “

Prof. Dr. Ahmed Akgündüz