Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Önemli Şahıslar Kimdir ? Alfabetik sıralama

Ebussuud Efendi

Ebussuud efendi, uzun yıllar Osmanlı’ya şeyhülislamlık yapmış din bilginlerindendir. Özellikle dinde yobazlaşmaya karşı fetvalarıyla tanınır, 20’den fazla eseri vardır.

Edward VII.

İngiltere, İrlanda Kralı ve Hindistan İmparatoru olan VII. Edward, 1841 yılında doğdu. 1901 yılında tahta çıktı. Silik kişiliğine rağmen, devlet yönetiminde kabiliyetli olduğunu gösterdi. Dış politikada kendinden önceki siyasal geleneği yıkarak, sonradan üçlü anlaşma olarak nitelendirilecek olan Rusya ve Fransa ile yakınlaşma politikası izledi. 1910 yılında öldü.

Emir Buhari

Emir Buhari Buhara’da doğdu. Nakşibendiyye tekkesinin büyük kişilerinden Mahmud-ı Fağnevi’nin torunu olan Emir Ahmed-i Buhari, ilk tahsilini Buhara’da tamamladıktan sonra Semerkant’ta dönemin en ünlü mutasavvıfı Ubeydullah Ahrar’a intisap etti. Ahrar dergahında Anadolu’dan buraya gelmiş olan Abdullah-ı İlahi ile tanıştı. Anadolu’ya dönme hazırlığı yapan Abdullah-ı ilahi ile gitmek üzere, şeyhinden izin aldı. Abdullah-ı İlahi memleketi olan Kütahya’nın Simav ilçesine yerleşince, Emir Buhari’de oraya yerleşti. Bir süre sonra hacca gitmek üzere yola çıktı. Kudüs’te Mescid-i Aksa’nın yanındaki odalardan birinde otururken, vakıf imkanlarından faydalanmayı kabul etmeyip kitaplarla uğraşarak geçimini sağladı. Bir yıl sonra Simav’a döndü. Abdullah-ı İlahi’den izin alarak İstanbul’a gitti. Emir Buhari, İstanbul’da ilk olarak Şeyh Vefa Tekkesine gitti.

Evrenoszade Ahmet Bey’in daveti üzerine Vardar Yenicesi’ne gitti. 1477’den itibaren irşad faaliyetine başlayan Emir Buhari, Nakşibendiyye tarikatını İstanbul’da yayan ilk mutasavvıf olma özelliğini kazanmış oldu. Fatih Camii’nin batısında oturan Emir Buhari’nin taleplerinin artması üzerine Sultan İkinci Bayezid, bir mescidle dervişler için özel hücreler yaptırarak, burasını Nakşibendi tekkesine dönüştürdü. Emir Buhari 1516 yılında vefat etti.

Enver Paşa

Enver Paşa 1880 yılında İstanbul’da doğdu. Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi’nde öğrenim gördü. Harp Okulu’nu 1899’da piyade teğmeni olarak bitirdikten sonra, 1903’te kurmay yüzbaşı olarak Harp Akademisi’nden mezun oldu. Selanik’teki üçüncü ordunun emrine girdi. 1906’da binbaşı oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti kurucuları arasına katıldı. Bu topluluk içinde tutunup, kendini sevdirdi.

II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde önemli rol oynadı. Makedonya Genel Müfettişliği ve Berlin Ateşemiliterliği gibi görevlerde bulundu. 31 Mart olayında Hareket Ordusu’na katıldı. İşkodra mutasarrıfı ve cephe komutanı olarak İtalyan saldırısına başarıyla karşı koyan Enver Paşa, 1912’de yarbay oldu. 23 Ocak 1913’te İttihat ve Terakki tarafından düzenlenen Babıali baskınına katıldı.

Sadrazam Kamil Paşa’nın istifasını sağladı. Böylece İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin iktidarı ele geçirmesinden sonra, Edirne’nin kurtarılmasında önemli rol oynadı. Bu başarısından sonra albaylığa, ardından da tuğgeneralliğe yükselen Enver Paşa, 1914’te de Sait Halim Paşa hükümetinde Harbiye Nazırı oldu. Şehzade Süleyman’ın kızı ile evlendi. Orduda bazı düzenlemeler yapan Enver Paşa, Fransız modeli yerine Alman stilini uyguladı. Birinci Dünya Savaşı’na Almanların yanında katılmamızda etkin rol oynayanlar arasındaydı.

Dünya Savaşının Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisi ile sonuçlanmasından sonra, İttihat ve Terakki partili arkadaşlarıyla birlikte önce Odessa’ya, oradan da Berlin’e gitti; daha sonra Rusya’ya geçti. Anadolu’daki Milli Mücadele hareketine katılmak istediyse de kabul edilmedi. 1920 Eylülünde Bakü’de Doğu Ulusları toplantısına katıldı ve Batum’da Türkiye Şuraları Partisi’ni kurarak Türkistan’ı kurtarma hareketini başlattı. Ancak Rus kuvvetleri karşısında başarılı olamadı. 4 Ağustos 1922’de Tacikistan’da, Belcivan yakınlarında bir çarpışmada öldü ve Çeğen köyüne defnedildi.

Ertuğrul Gazi

Osmanlı İmparatorluğunun kurucusu Osman Beyin babası Ertuğrul Gazi hakkında bilinenler, kesin olmamakla birlikte, Oğuzların Kayı boyuna mensup olduğu bilinmektedir. Oğuz boyundan biri olan Kayılar’a mensup Ertuğrul Gazi’nin ataları, Anadolu’nun ilk fethi sırasında Sultan Tuğrul Bey ve Alparslan’ın emirlerinin maiyetinde, önce Ahlat bölgesine gelmişler, Anadolu’ya yapılan seferlere katılmışlardı. Ahlat’ın Eyyubiler’in eline geçmesinden sonra, Mardin yöresine yerleşen Ertuğrul Gazi’nin babası Gündüz Alp’in içlerinde yer aldığı Türkmenler, Moğolların Mardin ve çevresini yağmalamasından sonra, bu bölgeden ayrılarak Anadolu içlerine doğru ilerlediler.

Gündüz Alp idaresindeki Kayılar da batıya göç ederek önce Erzurum yakınlarındaki Pasinler ovasına, Sürmeliçukur’a yerleştiler. Kayılar’ın Pasinler’e gelmesinden kısa bir süre sonra Gündüz Alp hastalanarak vefat etti ve yerine oğlu Ertuğrul Gazi aşiretin başına geçti. Moğol saldırılarının bu bölgede de hissedilmesinden sonra Ertuğrul Gazi kardeşi Dündar Bey ile birlikte batıya hareket etti. Sivas yakınlarına gelip konakladığında burada Selçuklu ordusu ile Moğolların savaştığını ve Selçuklu ordusunun bozulmak üzere olduğunu gördü. Ertuğrul Gazi Selçuklu ordusuna yardım edince savaşın seyri değişti ve savaşı Selçuklar kazandı. Alaaddin Keykubad, Ertuğrul Gazi’ye yardımlarından dolayı iltifatlarda bulunarak hi’lat giydirdi.

Selçuklu ülkesinde yaşamak için göç ettiklerini öğrenince, Ankara yakınlarındaki Karacadağ ve çevresini ona verdi. Ertuğrul Gazi bir süre Karacadağ’da kaldıktan sonra, Bizans sınırlarına kadar gelerek Söğüt dolaylarına, Aşağı Sakarya havzasına yerleşti. Burada Bizans sınırlarındaki kasaba ve köylere akınlar düzenlemeye başladı. Selçuklu ordusuyla İznik Rum İmparatoruna bağlı birlikler arasında bugünkü Pazaryeri ile Bozüyük arasındaki Ermeniderbendi denilen yerde yapılan savaşı, Selçuklular Ertuğrul Gazi’nin yardımlarıyla kazanınca, Alaaddin Keykubad ödül olarak Eskişehir ve çevresini Ertuğrul Gaziye verdi.

Bu başarıdan sonra Karacahisar’ı da ele geçiren Ertuğrul Gazi, Söğüt üzerine yürüdü ve burayı fethetti. Söğüt’ü yurt olarak tutan Ertuğrul Gazi, Bizans sınırlarına saldırılar düzenlediği gibi dostluk ilişkileri de geliştirdi. Söğüt’e yerleşmiş Kayı aşireti her geçen gün biraz daha kuvvetlenerek büyüdü. Oldukça yaşlanan Ertuğrul Gazi yerine oğlu Osman Beyi bıraktı ve doksan yaşında vefat etti. Türbesi Bilecik ili Söğüt ilçesinin 1 km. doğusunda bulunmaktadır.

Esad Efendi (Şeyhülislam)

Hocazade Esad Efendi Osmanlı şeyhülislamlarındandır. 1570 yılında İstanbul’da doğdu. Eğitimini babasından ve Molla Tevfik Gialni’den aldığı derslerle tamamladıktan sonra, mülazim oldu ve 1588’de haseki payesini aldı. Ardından Ocak 1590’da Süleymaniye medreselerine ve Temmuz 1593’te Darülhadise tayin edildi. Daha sonra kadılık görevine geçerek Edirne kadısı oldu. Babasının saraydaki nüfuzu sayesinde kısa sürede yükseldi.

Kazaskerliğe getirilen Esad Efendi, babasının şeyhülislamlığı sırasında İstanbul kadısı oldu. Şubat 1604- Ocak 1605 ve Haziran 1606- Nisan 1608 tarihlerinde iki kez Rumeli kazaskerliğine getirildi. Hacca gittikten sonra vefat eden ağabeyi Mehmed Efendinin yerine 2 Temmuz 1615’de şeyhülislam oldu.

Sultan Birinci Ahmed’in vefatından sonra kardeşi Sultan Birinci Mustafa’nın tahta geçmesinde önemli rol oynadı. Kendisinden önce amcasının tahta çıkmasında oynadığı rol dolayısıyla, Sultan İkinci Osman’ın (Genç) düşmanlığını kazandı. Genç Osman padişah olunca onun yetkilerini kısıtladı. Şeyhülislamların sefere çıkması adet olmadığı halde, Genç Osman’la beraber Hotin seferine katıldı. Sultan Genç Osman’ın, kızıyla evlenmek istemesine karşı çıktıysa da daha sonra bunu kabul etti. Bu akrabalık bile padişahla şeyhülislam arasındaki soğukluğu gidermedi.
Sultan Genç Osman’ın yenilik hareketlerine karşı büyük bir ayaklanma çıktı. Bu isyan sırasında Şeyhülislam Esad Efendi asilerin istekleri doğrultusunda fetvalar verdi. Ancak Sultan Birinci Mustafa’nın tekrar tahta çıkarılmasının uygun olmadığını söylemekten çekinmedi. Genç Osman’ın öldürülmesiyle sonuçlanan olayları önleyemediği gibi, damadının cenazesine gitmeyerek görevinden istifa etti. Bir yıl sonra, Sultan Dördüncü Murad zamanında ikinci kez şeyhülislamlığa getirildi. Kemankeş Ali Paşa’nın Rumeli kazaskeri olan kayınpederi Bostancızade Mehmed Efendi’yi şeyhülislamlığa getirmek istediğini öğrenince, idamı için bir fetva yazmaktan geri durmadı. Ancak bu fetva, İstanbul kadısı olan küçük kardeşi Salih Efendi tarafından imha edildi. Bir yıl yedi ay sonra 22 Mayıs 1625’de vefat etti. Üç dilde şiirleri ve Kaside-i Bürdeye tahmisi vardır.

Esad Paşa

1862 yılında Yanya’da doğdu. Harbiye’yi 1890 yılında kurmay yüzbaşı olarak bitirdi. Almanya’ya gönderildi ve orada dört yıl staj yaptı. Dönünce Goltz Paşa’nın yardımcılığına getirildi. Osmanlı – Yunan Savaşı’nda (1879) Yanya Kolordusu kurmay heyetinde görev aldı. Harbiye’de ders verdi. III. Kolordu komutan yardımcısı olarak gönderildiği Selanik’te İttihat ve Terakki’nin etkinliklerini önlemediği düşüncesiyle İstanbul’a çağrıldı. Yıldız’da yargılandıysa da II. Meşrutiyet’in ilanıyla affedildi. 1911 yılında Gelibolu fırkası komutanlığına atandı. Balkan Savaşı’na katıldı ve Yanya Kalesi’ndeki savunmasıyla ün yaptı. Çanakkale Savaşı’nda Kuzey Grubu komutanıydı. I.Dünya Savaşı’ndan sonra Askeri okullar ve II. Ordu müfettişliklerinde bulundu. Salih Paşa kabinesinde kısa süre Bahriye Nazırı olarak görev yaptı. Anılarının bir bölümü “Esat Paşa’nın Çanakkale Anıları” adıyla 1975 yılında yayımlandı. 1952 yılında İstanbul’da öldü.

Evliya Çelebi

Evliya Çelebi, 1611 yılında İstanbul’da doğdu. Pirinç levhalar üzerine oyma işleyen sanatçı bir babanın oğludur. Kanuni’nin Zigetvar seferinde, önemli hizmetleri olan babasının, çevresindeki kişilerin serüvenlerini hikaye ettikleri aile sohbetlerinde bulunan Evliya Çelebi, dünyayı gezip görme merak ve isteği duydu. 20 yaşındayken İstanbul içinde gezerek gördüklerini kaleme aldı.

Enderun’a girerek burada dört yıl yetişti ve sipahi oldu. Sultan Dördüncü Murad’ın Revan Seferinden sonra saraya girdi. Ancak kısa bir süre sonra saraydan ayrılarak ilk seyahati olan Bursa yolculuğuna çıktı.

Ardından İzmit, Trabzon ve Girit yolculuklarına çıkan Evliya Çelebi, 50 yıl boyunca Avusturya, Hicaz, Mısır, Sudan, Habeşistan, Dağıstan gibi ülkelerde dolaştı. Bu gezilerinde önemli mektuplar götürmek ya da savaşa katılmak gibi çeşitli hizmetlerde bulundu. Gördüklerini ve gözlemlerini Seyahatname eserinde tarih ve yer belirterek yazdı.

“Seyahatname” edebiyatımızın gezi türünden ilk ve en büyük eseridir. Gerçekçi bir gözle izlenen olaylar, yalın ve duru bir anlatım içinde halkın anlayacağı şekilde yazılmış, yine halkın anlayacağı deyimler çokça kullanılmıştır.

Evrenos Gazi

Evrenos Gazi, Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında ve Rumeli savaşlarında büyük yararlılıklar göstermiş bir Türk komutanıdır. Osmanlıların Karesi topraklarını almasından sonra Osmanlı hizmetine giren Hacı İlbey, Gazi Fazıl ve Ece Bey gibi Karesi beyleri arasında Evrenos Gazi de bulunuyordu. 1356’dan sonra Rumeli’de meydana getirilen ilk uçlardan birinin yönetimi de bu akıncı beyine verilmiştir. Evrenos Bey yönetiminde bulunan toprakları başarıyla korumuş, yeni bölgeler kazanmış ve uç komutanlığını şehirden şehire, kaleden kaleye taşımıştır.

Evrenos Gazi 1385 yılında Vezir Çandarlı Halil Paşayla birlikte ilk kez Makedonya seferine katıldı. Bütün Vardar vadisi yanında Yenice, Üsküp, Manastır alındığı gibi Arnavutluk topraklarına girilerek, Ohri fethedildi. İpsala, Gümülcine, Serez ve Üsküp’ten sonra Ergiri’yi de Osmanlı topraklarına kattı.

Arnavutluk serhatliğine getirilen Evrenos Gazi, Yıldırım Bayezid ve Çelebi Mehmed dönemlerinde de önemli işler yaptı. Askeri başarılarının yanında cami, imaret ve medrese gibi büyük eserler de yaptırmış, yüz yaşını aşkın olduğu halde Vardar Yenicesi’nde ölmüştür.

Alfabetik sırlama ile Osmanlıda önemli kişiler

Kaynak: Forum Gerçek